Seenaawwan gaggabaaboo fi gorsa namaaf ta'an hedduun Qur'aana, Hadiisa, fi jechoota hayyoota Islaamaa keessatti argamu. Isaan kun jireenya keessatti karaa sirrii irra akka deemnu nu gorsu.


## Ibsa Bal'aa:

Rabbiin isin haa galatoomfatu, obboleewwan keessan gara Rabbiitti waamuuf, akkasumas gorsaafi yaadannoo gaggabaaboo Islaamaa kana erguudhaan tattaaffii gootaniif. Asitti jechoota ogummaa qaban, Qur'aana, Sunnaa, fi jechoota hayyoota Muslimaa irraa fudhataman muraasni tarreeffamaniiru.

**Qur'aana irraa:**

*   "Yeroo dubbattan dhugaa dubbadhaa." [Al-An'aam 6:152]
*   "Obsaafi salaataan gargaarsa barbaadaa." [Al-Baqarah 2:45]
*   "Namaaf gaarii dubbadhaa." [Al-Baqarah 2:83]
*   "Yeroo waadaa seentan waadaa Rabbii guutaa." [An-Nahl 16:91]
*   "Dhugumatti, Rabbiin amanoota warra isaan qabaniif akka deebistan isin ajaja." [An-Nisaa' 4:58]
*   "Harka kee morma keetti hin hidhin (akka doqnaa), akkasumas guutummaatti hin diriirsin (akka qisaasaa)." [Al-Israa' 17:29]
*   "Nyaadhaa, dhugaa, garuu qisaasummaan hin balleessinaa." [Al-A'raaf 7:31]
*   "Akka deemtan qophii fudhadhaa, garuu qophiin irra caalu Al-Taqwaadha (sodaachuu Rabbii, qajeelummaa)." [Al-Baqarah 2:197]
*   "Namni Rabbii sodaatuufi dirqama Isaa eegu, Inni karaa ittiin (rakkina hundarraa) bahu isaaf godha." [Al-Talaaq 65:2]
*   "Namni Rabbiitti hirkatu, Inni isaaf ga'aadha." [Al-Talaaq 65:3]
*   "Namni Ergamaa (Muhammad) ajajame, dhugumatti Rabbiin ajajameera." [An-Nisaa' 4:80]
*   "Hanga waan jaallattan irraa (karaa Rabbii keessatti) kennitanitti, Al-Birr (qajeelummaa) hin argattan." [Aal 'Imraan 3:92]
*   "Rabbiin (Qofti) nuuf ga'aadha, Innis dhimmoota keenyaaf Qopheessaa irra caaluudha." [Aal 'Imraan 3:171]
*   "Dachee irra boonaafi of tuulummaan hin deemin." [Al-Israa' 17:37]
*   "Fuula kee nama irraa of tuulummaan hin garagalchin." [Luqmaan 31:18]
*   "Deemsa kee keessatti giddugaleessa ta'i (yookiin of tuulummaa hin agarsiisin), sagalee kee gadi buusi." [Luqmaan 31:19]
*   "Waan dabalataa argachuuf (yookiin hojiiwwan ajajaa kee Rabbii irratti tola akka gootanitti hin lakkaa'in) homaa hin kennin." [Al-Muddaththir 74:6]

**Hadiisa irraa:**

*   "Rabbiitti xiyyeeffadhu, Innis siif xiyyeeffata."
*   "Yoo qaanii hin qabaanne, waan feete hojjedhu."
*   "Nyaanni kee gaarii (halaalaafi kaffaltii halaalaan bitame) ta'uu isaa mirkaneeffadhu, du'aa'iin kee kan fudhatamu taata."
*   "Rabbiin sodaadhu bakka jirtu hundatti."
*   "Hojii badaa hojii gaariin hordofi, akka inni balleessuuf."
*   "Nama amala gaariin walitti makami."
*   "Waan dhoorkame irraa fagaadhu, gabroota irra caaltuu taata."
*   "Waan Rabbiin siif kenneen quufi, nama hunda caalaa dureessa taata."
*   "Waan ofiif jaallattu namaaf jaalladhu."
*   "Baay'ee hin kolfin, sababiin isaa kolfi baay'een onnee du'oomsa."
*   "Miidhaan Guyyaa Qiyaamaa dukkana baay'eedha."
*   "Rabbiin sodaadhu, ijoollee kee hunda walqixa qabi."
*   "Ibidda sodaadhu, yoo walakkaa deetii (sadaqaa) kennuudhaanillee ta'e."
*   "Du'aa'ii nama miidhamuu sodaadhu."
*   "Waan madaallii (hojii gaarii) keessatti ulfaatu amala gaariidha."
*   "Xiinxalluun Rabbii irraa, ariifachuun Shayxaana irraayi."
*   "Qabeenyi kee yoo xiqqaate, gaafatamni kee ni xiqqaata."
*   "Hin dallanin, Jannatni kan kee taati."
*   "Hojiiwwan Rabbiitti jaallatamoo ta'an keessaa inni yeroo hunda itti fufuudha, yoo xiqqaateyyuu."
*   "Bakkeewwan Rabbiitti jaallatamoo ta'an keessaa masjiidota."
*   "Bakkeewwan Rabbiitti jibbamoofi ta'an keessaa gabaawwan."
*   "Nyaata Rabbiitti jaallatamaa ta'an keessaa inni harka baay'eedhaan tuqamuudha (jechuunis, namoota baay'ee gidduutti qoodamu)."
*   "Dubbii Rabbiitti jaallatamaa ta'an keessaa namni 'Subhaan Allaah wa bi hamdih (Rabbiif galanniifi faaruun haa ta'u)' jedhuudha."
*   "Namoota Rabbiitti jaallatamoo ta'an keessaa inni gargaarsa baay'ee godhuudha."
*   "Hojii Rabbiitti jaallatamaa ta'an keessaa Muslima tokko gammachiisuudha."
*   "Namni dallansuu isaa to'atu, Rabbiin dogoggora isaa ni dhoksa."
*   "Amalli badaa hojii gaarii ni balleessa akkuma qorichi damma balleessu."
*   "Namoota Rabbiitti jaallatamoo ta'an keessaa warra amala gaarii qaban."
*   "Addunyaa kana of eeggadhu, sababiin isaa inni mi'aawaafi nama hawwatuudha."
*   "Arraba kee to'adhu."
*   "Areeda kee dheereffadhu, shurrubbaa kee gabaabsi."
*   "Waan amanootaan siif kenname nama siif kenneef deebisi."
*   "Nama si gane hin ganin."
*   "Rabbiin kadhadhu, deebii argachuuf abdatuudhaan."
*   "Nama gammachiisi, hin jibbisiisin."
*   "Namaaf salphisi, hin ulfaatin."
*   "Harka mirgaan nyaadhu, waan fuuldura kee jiru irraa nyaadhu."
*   "Yoo Rabbiin qabeenya siif kenne, eebbi Rabbii sirratti haa mul'atu."
*   "Yoo namni ummata isaa keessatti beekamaan tokko si bira dhufe, isa kabaji."
*   "Yoo namni amantiifi amala isaa jaallattu tokko si bira dhufe (intala kee fuudhuuf), intala kee isaaf kenni."
*   "Yoo Rabbiin maatii tokkoof gaarii fedhe, gara laafinaaf isaan qajeelcha."
*   "Yoo waan badaa hojjette, waan gaariin hordofi."
*   "Yoo waan tokkoon boqonnaa dhabde, dhiisi."
*   "Yoo (namoota gidduutti) murteessite, haqa qabeessummaan murteessi."
*   "Yoo mana seente, jiraattotaaf salaamaan nagaa gaafadhu."
*   "Yoo Rabbiin si yaadachiifame, waan hojjettu (cubbuu) dhaabi."
*   "Yoo Rabbiin qophii tokko siif erge osoo ati hin eegin yookiin nama hin gaafatin, fudhadhu."
*   "Yoo Rabbiin waan tokko si gaafatte, Al-Firdaws (sadarkaa Jannataa ol aanaa) isa gaafadhu."
*   "Yoo hojiin kee gaariin si gammachiise, hojiin kee badaanis si gaddisiise, ati mu'mina (amantii qabdu) dha."
*   "Yoo sagalee salaataa dhageesse, nama gara Rabbiitti si waamuuf deebii kenni."
*   "Yoo sagalee salaataa dhageesse, akkuma mu'azzinni jedhu jedhi."
*   "Yoo namni keessan tokko dallane, callisuu haa filatu."
*   "Yoo namni tokko dallaneefi 'A'oodhu Billaah (Rabbiin irraa maganfadha)' jedhe, dallansuun isaa ni dhaabbata."
*   "Yoo namni tokko munaafiqaa (jaallataa) tokkoof 'Yaa seedi (gooftaa koo)' jedhe, dallansuu Gooftaa isaa argata."
*   "Yeroo salaatuuf dhaabattu, akka salaata kee isa dhumaatti salaati."
*   "Yeroo uffata uffattuufi wuduu'a gootu, mirgaan eegali."
*   "Yeroo namni keessan tokko obboleessa isaa qunnamu, salaamaan nagaa haa gaafatu."
*   "Yeroo salaattu du'a yaadadhu."
*   "Warra lafa irra jiraniif rahmata godhaa, akka Inni samii irra jiru isiniif rahmata godhuuf."
*   "Waan addunyaa irraa jiru irraa fagaadhu, Rabbiin si jaallata."
*   "Waan namoonni qaban irraa fedhii dhabuu agarsiisi, namoonni si jaallatu."
*   "Rabbiin duratti qaana'iifi saalfadhu."
*   "Mataafi waan isaan keessa darbu (yaadaafi ilaalcha) eegi."
*   "Garaafi waan isaan keessa seenu eegi."
*   "Waan hojjettu hundatti dhoksuudhaan gargaarsa barbaadi."
*   "Namni eebba argate hundi ni hinaafama."
*   "Namni amanaa malee wuduu'a isaa eegu hin danda'u."
*   "Hattuun nama keessaa inni hamaa ta'e, inni salaata isaa irraa hatuudha, rukoo'aafi sujooda isaa sirriitti hin gochuudhaan."
*   "Jidduu seenaa, ni badhaafamta."
*   "Namoota Rabbiif galata galchan keessaa warra namaaf galata galchan."
*   "Rakkoon bareedinaa of tuulummaadha."
*   "Rakkoon arjummaa qisaasummaa dha."
*   "Rakkoon dhaloota kabajamaa of tuulummaadha."
*   "Rakkoon beekumsaa dagachuudha."
*   "Nama si dhoorkeef kenni."
*   "Nama si murteesse waliin hidhata kee cimsi."
*   "Nama si miidheef dhiisi."
*   "Rabbiin nama 'Gaarii' jedheefi badhaafameef yookiin calliseefi nagaa ta'eef haa araaramu."
*   "Dhamdhamni furtuu hammina hundaa ti."
*   "Namni fatwaa kennuuf ija jabina qabu, Ibiddaaf haqa qabeessa."
*   "Hiyyeessota jaalladhu, isaan waliin walitti makami."
*   "Adabuu irra dhiisuudhaan dogoggoruun irra caala."
*   "Yeroo dallantetti namoota gidduutti hin murteessin."
*   "Yoo dogoggora nama biraa lakkaa'uu barbaadde, dogoggora kee lakkaa'i."
*   "Yoo cubbuu hojjette, 'Astaghfir-Allaah (Rabbiin araarama gaafadha)' jedhi."
*   "Yoo eebba siif kenname, 'Al-Hamdu Lillaah (Rabbiif galanni haa ta'u)' jedhi."
*   "Yoo balaan tokko si mudate, 'Innaa Lillaahi wa innaa ilayhi raaji'oon (Dhugumatti, nuti kan Rabbiiti, dhugumattis gara Isaatti deebina)' jedhi."
*   "Sadaqaa kennuudhaan rizqii (qophii) barbaadi."
*   "Nyaata namaaf kenni, gaarii dubbadhu."
*   "Yeroo iqaamaan salaataaf kennamuttiifi yeroo bokkaan roobutti du'aa'ii deebii argachuuf barbaadi."
*   "Namoonni Guyyaa Qiyaamaa morma dheeraa qaban mu'azzinoota."
*   "Rabbiin akka isa argituutti gabbarri."
*   "Namoota gargaarsa dhaban keessaa warri du'aa'ii gochuu hin dandeenye."
*   "Namoota doqnaa ta'an keessaa warri salaamaan nama hin gaafanne."
*   "Mindaa hojjetaa osoo dafqi isaa hin gogin kaffali."
*   "(Gaala kee) hidhi (jechuunis, of eeggannoo barbaachisaa fudhadhu), Rabbiittis hirkadhu."
*   "Osoo hin du'in dura jireenya kee irraa fayyadami."
*   "Osoo hin dhukkubsatin dura fayyaa kee irraa fayyadami."
*   "Osoo hin hojjatin dura yeroo boqonnaa kee irraa fayyadami."
*   "Osoo hin hiyyoomin dura qabeenya kee irraa fayyadami."
*   "Osoo hin dulloomin dura dargaggummaa kee irraa fayyadami."
*   "Zikrii irra caalu 'La ilaaha ill-Allaah' dha."
*   "Sadaqaa irra caaltu inni xiqqoo qabu kennuudha."
*   "Harki ol aanaa (inni kennu) harka gadi aanaa (isa fudhatu) irra caala."
*   "Kaffaltii irra caaltu gurgurtaa gaariidha."
*   "Mu'minoota irra caalu inni amala gaarii qabuudha."
*   "Muhaajiroota irra caalu inni waan Rabbiin dhoorke dhiisuudha."
*   "Jihaada irra caalu jihaada nama ofii isaa (jihaad al-nafs) karaa Rabbii keessatti qabsaayuudha."
*   "Qur'aana ji'a hundumaa keessatti dubbisi."
*   "Qur'aana dubbisaa, sababiin isaa inni Guyyaa Qiyaamaa dubbistoota isaatiif ni dhufee jidduu seena."
*   "Rabbiin nagaafi fayyaa akka siif kennu kadhadhu."
*   "Cubbuuwwan ilma namaatiin hojjetaman irra caalu cubbuu arrabaati."
*   "Yeroo hunda 'Laa hawla wa laa quwwata illa billaah (humnaafi jabina Rabbiin malee hin jiru)' jedhi, sababiin isaa inni qabeenya Jannataa irraayi."
*   "Yeroo hunda balleessaa gammachuu (fedhii qaamaa): du'a yaadadhu."
*   "Ija kee gadi buusi, qaama saalaa kee eegi."
*   "Nama michuu hin taaneefi jaallatamaa hin taane keessa gaarummaan hin jiru."
*   "Ishee (haadha) waliin turi, sababiin isaa Jannatni miila ishee jala jira."
*   "Yeroo hunda 'Yaa Dhaa'l-jalaali wa'l-ikraam (Yaa Gooftaa Ulfinaafi Kabajaa)' jedhi, jechuunis, yeroo hunda irra deddeebi'i."
*   "Islaamummaan waan dura isaa ture (cubbuu) ni balleessa."
*   "Bid'aan (haaromni) hundi jallina, jallinni hundi Ibidda keessatti xumurama."
*   "Arraba kee to'adhu, manni kee siif haa ga'u, cubbuu keetiif booyi."
*   "(Eegi) haadha kee, sana booda haadha kee, sana booda haadha kee, sana booda abbaa kee, sana booda firoota dhiheenya isaaniitiin."
*   "Hiyyeessota nyaachisi, mataa yatiimaa tuqi (jechuunis, gara laafina agarsiisi)."
*   "Namni gara hojii gaariitti agarsiisu, akkuma nama isaan hojjetuuti."

Jireenyi Islaamaa jireenya nama tokko jiraachuu danda'u keessaa isa irra caaluudha. Jireenyi kun obsaafi danda'uu gaafata. Islaamummaa qabachuun salphaa miti, garuu akkuma buni gubaa qabachuuti. Waan nama tokko kana gochuuf gargaaru, qajeelfama Rabbii booda, karaa kana irratti obsa qabaachuudha hanga Gooftaa isaa qunnamutti, dagannaa yookiin dagannaa malee. Namni tokko waadaa Rabbii ummata kanaaf gargaarsaafi deeggarsaaf kenname mirkaneeffachuu qaba.

**Ija jabina Islaamummaa keessatti:**

Ija jabina jechuun yeroo balaa onnee keessatti jabaachuu jechuudha. Ibn Al-Qayyim (Rabbiin isaaf haa araaramu) akkas jedhe: "Namoonni baay'een ija jabinaafi humna qaamaa walitti makanii ilaalu, garuu isaan lamaan waan adda addaati. Ija jabina jechuun yeroo balaa onnee keessatti jabaachuu, yoo qaamaan dadhabaa ta'ellee."

**Akkaataa ija jabina qabaachuuf:**

*   Amantii keessatti jabaadhu, akkasu

mas jabaadhu.
*   Seenaa jireenya warra ija jaboo fi gootota Islaamaa keessaa baradhu.
*   Dhugaa dubbachuufi namaaf himuuf ija jabina qabaadhu.
*   Hammina balaaleffachuufi dhoorkuuf ija jabina qabaadhu.
*   Of to'adhu.
*   Ajajoota Islaamaa kabaji.
*   Daangaa Rabbiin kaa'e kabaji.
*   Haala ija jabina gaafatu keessatti ija jabina agarsiisi.
*   Nama miidhamu deeggari, akkasumas miidhaa isarratti raawwatamu dhaabsiisuuf tattaaffii godhi.